Het CPB en haar collega’s van het CBS staan regelmatig garant voor uitspraken die discussies uitlokken. Zo trok het CBS een tijdje geleden de conclusie dat het besteedbaar inkomen in Nederland in 50 jaar tijd verdubbeld zou zijn. En nu weet het CPB de aandacht te trekken met het advies: los je hypotheek niet teveel af. Dit is uiteraard maar een deel van het hele advies. Het draait allemaal om een onderzoek naar de vermogensopbouw van Nederlandse huishoudens. Het is een interessant rapport met boeiende conclusies en adviezen.
Waar gaat het rapport over?
Het Centraal Plan Bureau (CPB) kijkt in dit onderzoek naar de opbouw van het vermogen van Nederlandse huishoudens. Zoals zij het zelf omschrijven: “Eten moet je je hele leven, geld verdienen doe je maar tijdens een deel daarvan.” En daarom is er gekeken naar de manier waarop huishoudens vermogen opbouwen en dit vervolgens consumeren, bijvoorbeeld na de pensionering. Verder hebben we allemaal te maken met onvoorziene veranderingen en onverwachte uitgaven.
Bij dit onderzoek is gekeken hoe het vermogen is opgebouwd. En daarin zijn grote verschillen zichtbaar tussen bijvoorbeeld huiseigenaren en huurders. Maar het rapport beschrijft meer interessante en minder voor de hand liggende conclusies. Het hele rapport is via deze link te vinden.
De belangrijkste conclusies
Het onderzoek leidt tot een aantal interessante conclusies. Sommige klinken erg bekend in de oren, maar vervolgens worden enkele minder voor de hand liggende adviezen gegeven. Eerst een kort overzicht van de belangrijkste conclusies.
Veel huishoudens hebben weinig buffers
Dit is een bekend probleem. Een groot deel van de Nederlandse huishoudens weet niet of nauwelijks te sparen. Daardoor is er onvoldoende spaargeld beschikbaar om financiële tegenvallers op te vangen. Ook het CPB trekt dezelfde conclusie in dit onderzoek. Bijna de helft van de huishoudens heeft minder dan €10.000,- financieel vermogen. Dit is vrij opneembaar geld wat dus niet vast zit in stenen of in een pensioenpot.
Vermogende huishoudens kunnen het vermogen niet eenvoudig vrij besteden
De huishoudens die wel over voldoende vermogen beschikken kunnen daar niet eenvoudig bij. Het meeste geld zit ‘vast in stenen’ of bestaat uit opgebouwde pensioenrechten. En dit heeft een belangrijk nadeel. Wanneer er sprake is van grote financiële tegenvallers of een lid van het huishouden gaat minder werken, dan is dit vermogen niet eenvoudig in te zetten.
Het vermogen is ongelijk verdeeld
Het vermogen van huishoudens bestaat in grote lijnen uit drie delen: spaargeld of beleggingen, de overwaarde van het eigen huis en de pensioenpot. Daarbij valt op dat huiseigenaren over fors meer vermogen beschikken dan huurders. Dit is duidelijk zichtbaar in onderstaande grafiek.
Wat ik interessant vind aan deze grafiek is dat het vermogen in bakstenen tot het einde toe blijft bestaan. Blijkbaar gaat dit deel van het vermogen in de vorm van een erfenis naar de volgende generatie, in plaats van te gebruiken voor de eigen consumptie.
De regelgeving in Nederland heeft ook een grote invloed op de vermogensopbouw.
Het is bekend dat de overwaarde van de eigen woning (nog steeds) belastingvrij is. En dit moedigt aan om af te lossen. Spaargeld verdwijnt zo belastingvrij in het eigen huis. Daarom geeft het CPB het advies ‘los je hypotheek niet teveel af’. Maar daarover straks meer. Teveel woningvermogen kent ook nadelen. Het CPB verwijst naar een ander onderzoek wat aantoont dat het belastingvrij stellen van dit eigen vermogen leidt tot extra vraag op de woningmarkt. En dit drijft de huizenprijzen verder op.
De adviezen die het CPB beschrijft, liggen minder voor de hand dan de hier boven beschreven conclusies.
Interessante adviezen
De adviezen wijzen in de richting van de drie belangrijke knelpunten die het CPB heeft blootgelegd: er zit (te)veel geld in de pensioenpotten en het eigen huis en er wordt te weinig gespaard. De adviezen zijn soms nogal onconventioneel en ik twijfel over het effect ervan. De interessantste adviezen op een rijtje, voorzien van m’n persoonlijke bedenkingen erbij.
Los je hypotheek niet teveel af
Dit is een kort-door-de-bocht-variant van het advies van het CPB. Maar ‘los je hypotheek niet teveel af’ is wel de strekking van een van hun adviezen. Dat zit zo.
Sinds 2913 zijn huiseigenaren verplicht om de hypotheek in 30 jaar af te lossen. Zolang je tenminste in aanmerking wilt komen voor de hypotheekrenteaftrek (HRA). Dit verkleint de kans dat woningen financieel onder water komen te staan. Maar in de loop van 30 jaar gaat er wel erg veel geld naar het eigen huis. Mogelijk meer dan huishoudens zelf zouden willen.
Daarom geeft het CPB het advies om de aflosverplichting te beperken tot 50% van de hypotheek. Het kan dan altijd een persoonlijke keuze zijn om verder te gaan met aflossen, of te kiezen voor een andere vorm van vermogensopbouw.
De Rekenaars van het CPB geven wel aan dat dit advies een aantal gevolgen heeft: hogere rijksuitgaven voor de HRA en een lichte stijging van de huizenprijzen (want: minder aflossen=meer lenen).
Ik vind het een interessant advies. Persoonlijk ben ik ook niet zo van de volledig afgeloste hypotheken. Regelmatige lezers weten dit inmiddels. Het zou dan ook een ‘Budgetman’-advies kunnen zijn: los 50% van je hypotheek af en concentreer je daarna op andere manieren van vermogensopbouw. Maar ik schat in dat ze bij het CPB zelf wel op dit idee zijn gekomen.
Wanneer je 50% van je hypotheek hebt afgelost, dan doet de stijging van de woningprijzen en de inflatie de rest. Het betekent in de praktijk dat je altijd in staat zult zijn om je hypotheek te betalen. Maar wanneer je gelukkig wordt en lekker slaapt van een volledig afgeloste hypotheek, dan moet je dat vooral doen.
Doe ‘iets’ met de pensioenpot
Een aantal adviezen hebben betrekking op de pensioenpremie. Zo zou deze variabeler kunnen worden. Daarbij kunnen huishoudens in tijden van financiële tegenspoed kiezen voor een premiepauze, of voor een eenmalige onttrekking van geld uit de opgebouwde pensioenaanspraken bij de aankoop van een eigen huis.
Verder stelt het CPB voor om de verplichte pensioenopbouw voor hogere inkomens te verlagen. De reden voor dit advies is dat hogere inkomens al veel vermogen hebben. Maar ook dit zit vaak vast in een duurdere koopwoning. Het verlagen van de verplichte pensioenopbouw zou voor deze groep ruimte creëren om meer te consumeren (goed voor de economie), of meer vrij vermogen op te bouwen.
Het lijkt me persoonlijk niet heel verstandig om geld uit je pensioenpot te halen en te gebruiken bij de aankoop van je eerste huis. Jongeren hebben nog maar weinig pensioen opgebouwd en het leidt waarschijnlijk alleen maar tot nog hogere huizenprijzen. Dat lijkt in ieder geval de les die we kunnen leren van de verlaging van de overdrachtsbelasting voor starters. Met pensioengeld moet je niet te creatief omgaan.
Maar het verlagen van de pensioenopbouw of deze variabeler maken, is een goede manier waarmee huishoudens kunnen inspelen op veranderingen. De meeste huishoudens werken niet meer 40 jaar van maandag tot vrijdag bij dezelfde baas. Het flexibeler maken van de pensioenopbouw past daar goed bij.
Stimuleer sparen
Tot slot de kern van de vraag waar het bij het CPB om draait. Hoe helpen we Nederlandse huishoudens aan meer vermogen. En wel aan vrij opneembaar vermogen. Sparen blijkt nog steeds de voor de hand liggende manier.
Eén advies zou morgen moeten worden ingevoerd. Lage inkomens krijgen nu vrijstelling van gemeentelijke- en waterschapsbelastingen, zolang hun vermogen niet hoger is dan €1000,- (voor alleenstaanden). Dat is echt flauwekul. Het ontmoedigt deze kwetsbare groep om een fatsoenlijke buffer op te bouwen. Interessant detail: wanneer je in de bijstand zit, dan mag je €6295,- op je spaarrekening hebben. En die grens is volgens het Nibud al aan de lage kant voor een buffer.
Verder zou de overheid volgens het CPB nog eens kunnen kijken naar regelingen die sparen fiscaal stimuleert. Maar daarmee hebben we in Nederland al de nodige ervaring. Denk nog maar even terug aan de oude spaarloonregelingen. Fiscaal interessante regelingen blijven hier nooit lang intact.
Wat vind jij van de conclusies en adviezen van het CPB, zoals ‘los je hypotheek niet teveel af’ of ‘gebruik je pensioenopbouw voor de aankoop van je eigen huis’? (Wil je het hele rapport lezen? Dat kan hier.)
Wil je meer lezen?
- Het financieel opvoeden van de kids: we gaan langzaam vooruit
- We zijn allemaal rijker geworden. Of toch niet?
- Onze inkomsten en uitgaven: een overzicht van ons financieel systeem
- De oorzaken van de overspannen woningmarkt
